naina barase...

नैना बरसे .. ची चित्तर कथा 

नैना बरसे रिमझिम रिमझिम

नैना बरसे बरसे बरसे

अधूरा हूँ मैं अफसाना
जो याद आऊँ चले आना
मेरा जो हाल है तुझ बिन
वो आकर देखते जाना
भीगी भीगी पलकें
छम-छम आँसू छलकें
खोयी खोयी आँखें हैं उदास
नैना बरसे रिमझिम रिमझिम
नैना बरसे बरसे बरसे

वो दिन मेरी निगाहों में
वो यादें मेरी आहों में
ये दिल अब तक भटकता है
तेरी उल्फत की राहों में
सूनी सूनी राहें
सहमी सहमी बाहें
आँखों में है बरसों की प्यास
नैना बरसे रिमझिम रिमझिम
नैना बरसे बरसे बरसे
-
कवी : राजा मेहंदी अलि खाँ
संगीत  : मदनमोहन
आवाज : लता मंगेशकर
चित्रपट  : वह कौन थी (1964)
दिग्दर्शक  : राज खोसला
निर्माता  : एन एन सिप्पी
स्क्रिन प्ले लेखन  : धृव चॅटर्जी
अभिनेत्री :  साधना
---

*नैना बरसे... ची चित्तर कथा*

"नैना बरसे.." या गाण्याच्या निमित्ताने लिहायचं तर फार आधी पासून सुरुवात करावी लागते. अगदी थेट १८५९ सालापासून ! का? ऐका तर मग.

१८५९ साली "विकी कॉलीन्स" या ब्रिटिश साहित्यिकांची “दि वुमन इन व्हाईट ” ही कादंबरी प्रसिद्ध झाली. एक रहस्यपूर्ण कादंबरी ! ह्या कादंबरीमधले नाट्य इतके प्रभावी होते की अनेक नाटक कंपनींना, अनेक चित्रपट निर्मात्यांना, अनेक टीव्ही चॅनल्सना इतकेच नव्हे तर एका कॉम्पुटर गेम्स डेव्हलपरलाही याने भुरळ घातली. अगदी १८६० पासून २०१८ पर्यंत यावर विविध कलाकृती होत आल्या आहेत.

सहा नाटकं (1860 पासून 2005 पर्यंत ) ;
1912 मधे पहिल्यांदा चित्रपट - अमेरिकन सायलंट मुव्ही, पुढे विविध देशांत आणि विविध भाषांत (अगदी हॉलीवूड मध्येही), एकूण किमान आठ चित्रपट यावर निघाले;
विविध देशांमध्ये सहा टिव्ही सिरियल्स निघाल्या (यातली अगदी अलिकडची २०१८ मधली); 
या कादंबरीवर दोन रेडिओ ब्रॉडकास्टिंग केली गेली; आजवर युट्युबवर या कादंबरीची किमान ४ वाचन आढळतात;
इतकंच नव्हे तर या कादंबरीवर आधारित अजून तीन स्वतंत्र कादंबरयाही लिहिल्या गेल्यात;
हे कमी झाले म्हणून की के एक कॉम्पुटर गेम डेव्हलपरने यावर आधारित एक गेमाही तयार केला आहे.

अशा या उत्कंठावर्धक कादंबरीकडे हिंदी चित्रपट सृष्टीचे लक्ष वेधले न जाते तरच नवल.

प्रसिद्ध दिग्दर्शक गुरुदत्त यांनी सुनील दत्त आणि वाहिदा रहमान यांना बरोबर घेऊन “राज” या चित्रपटाचा विचार सुरू केला. पुढे सुनील दत्त ऐवजी स्वत:च प्रमुख भूमिकेत राहून शूटिंग सुरु केले. परंतु काही शूटिंग झाल्या नंतर गुरुदत्त यांनी हा चित्रपट अपूर्णच सोडून दिला.

पुढे गुरुदत्त यांचे सहाय्यक राज खोसला यांनी या कथेवर विचार सुरू केला. मूळ कथेमधे काही महत्वाचे बदल करून ध्रुव चटर्जी यांच्या कडून नवी पटकथा त्यांनी लिहून घेतली. पुढे या पटकथेत मनोजकुमार यांनीही काही भर घातली. आणि “वह कौन थी” हा चित्रपट सुरू झाला.

एन एन सिप्पी हे निर्माते, दिग्दर्शक – राज खोसला, स्क्रीन प्ले लेखन - ध्रुव चटर्जी, संगीतकार - मदनमोहन, गीतकार - राजा मेहंदी आली खा, अभिनय – मनोज कुमार, साधना, हेलन, के एन सिंग, प्रेम चोप्रा अशी तंगडी कास्ट लाभलेला हा चित्रपट. बॉक्स ऑफिसवर तर यशस्वी झालाच शिवाय यातील संगीताने जनमानसवर जी भुरळ घातली ती आजतागायत!

मदन मोहन हे या चित्रपटापर्यंत;  न गाजलेल्या चित्रपटांचे संगीतकार म्हणून ओळखले जात होते. त्यांनी संगीत दिलेली अनेक गीते  लोकांच्या ओठी होती. पण चित्रपट यशस्वी होत नव्हते. पण "वह कौन थी" ने हा गैरसमज दूर केला. या चित्रपटातील एक से एक गीतांनी तो काळ  गाजवला. यातलेच एक महत्वाचे गीत "नैना बरसे.."

या गाण्याची पण एक मोठी कथा आहे, किंबहुना दोन कथा आहेत.

या गीताचे संगीत, ट्यून मदनमोहन यांना जवळजवळ १८ वर्ष आधी सुचली होती. पण "वह कौन थी" या चित्रपटाच्या आधी, कोणत्याच चित्रपटात ती वापरावी अशी परिस्थिती (सिच्युएशन) सापडली नव्हती. अन कोणतेच गीतकार त्या संगीतावर गीत लिहू शकले नव्हते. या चित्रपटात मात्र अशी संधी सतत होती. गीतकार राजा मेहंदी आली खाँ यांनी अत्यंत चपखल शब्द घेऊन अतिशय सुंदर गीत यावर लिहिले. तेच हे अजरामर गीत, नैना बरसे..

दुसरी कथा अशीच, पण जास्त मजेशीर. या गाण्यांचे एक शूट हिमाचलमधे, बर्फात व्हायचे होते. पण तोवर गाण्यांचे रेकॉर्डिंग झाले नव्हते. हे रेकॉर्डिंग मुंबईत होणार होते. ते होई पर्यंत हिमाचल प्रदेशांतले बाकीचे शूटिंग केले गेले. इकडे मुंबईमध्ये काही कारणांमुळे लता मंगेशकर गाण्यांच्या रेकॉर्डींगला येऊ शकल्या नाहीत. गाणे रेकॉर्ड करून तर पाठवणे भाग होते. हिमाचलचा बर्फ कमी होण्याआत गाणे शूट होणे भाग होते. मग मदनमोहन यांनी स्वत: हे गाणे गायले आणि मदनमोहन यांच्या आवाजातले "नैना बरसे..." हिमाचल प्रदेशात पाठवले गेले.

मदनमोहन यांना खात्री होती की आपण जसे बसवले आहे सूर अन सूर तसंच पकडून लता गाऊ शकेल.  

इकडे शूटींगला अजूनच धमाल आली. गाणे मदनमोहनच्या आवाजात आणि त्यावर अभिनय करतेय साधना! सगळ्यांची हसून हसून पुरेवाट. साधनाचे अभिनय कौशल्य पणाला लागले. हसू आवरून गंभीर चेहऱ्याने, एक प्रेम विराहिणी दाखवणे त्यातही बर्फाळ प्रदेशात साडीमधे, कोणतेही इतर गरम कपडे न वापरता अभिनय करायचा  होता. आजूबाजूच्या आमजनतेलाही हे गौडबंगाल कळेना. आवाज पुरुषांचा, गात फिरते बाई, नक्की कशाचे शूटींग चालू आहे ?  पण साधना, राज खोसला, सिनेमायफोटोग्राफर के एच कपाडिया यांनी सगळे निभावून नेले. याच कपाडियांना त्या वर्षीचे सर्वोत्कृष्ट सिनेमाटोग्राफर म्हणून फिल्मफेअर बक्षीस मिळाले. अर्थातच पुढे एडिटिंगमधे लताचे गाणे घातले गेले. (या चित्रपटातील एडिटिंगबद्दल अजून एक गंमत आहे, ती पुढे कधीतरी लिहेन)

तर अशी ही नैना बरसे.. या गाण्याची चितार कथा 😊  
----

---